Inspirowana Azją fantastyka coraz bardziej zyskuje na popularności wśród polskich czytelników i czytelniczek, porywając specyficznym klimatem oraz nawiązaniami do ciekawej mitologii i bogatej historii tamtego regionu. Jak wyglądają jednak teksty fantasy i science fiction pisane bezpośrednio przez Azjatów? Czego można się z nich nauczyć? Czy da się znaleźć w ich twórczości jakieś cechy wspólne?
Na te pytania, choć nie tylko, postaram się odpowiedzieć w niniejszym poście! W jego ramach wspomnę zarówno o powieściach osób autorskich posiadających azjatyckie korzenie, ale mieszkających na co dzień na Zachodzie, jak i tych tworzących na Dalekim Wschodzie.
O książkach wymienionych poniżej, ale też kilku innych, opowiadam w filmie na naszym kanale Youtube:
Chiny
Jin Yong Narodziny bohatera, wyd. Zysk i S-ka 2022, tłum. Agnieszka Paterska
Narodziny bohatera to pierwszy z czterech tomów cyklu Bohaterowie Legendy Kondora, który często tytułuje się “chińską wersją Władcy Pierścieni“. Akcja rozgrywa się w trzynastowiecznych Chinach, targanych wewnętrznym konfliktem pomiędzy dwoma wpływowymi, walczącymi o władzę rodami. W powieści pojawiają się postaci historyczne, ale dużo w niej także elementów nadprzyrodzonych. Są one przede wszystkim widoczne w opisach starć, ponieważ bohaterowie dużo czasu spędzają na treningu ciała oraz umysłu, dzięki któremu później dysponują umiejętnościami niemalże magicznymi.
Proza Jina Yonga jest bardzo bohaterska i patetyczna, pełna wzniosłych słów, przez co niełatwo się w nią wgryźć. Kiedy jednak czytelnik wczuje się w ten specyficzny rytm, bez wątpienia doceni styl, w jakim powieść została napisana i jak została przełożona na język polski. Tłumaczenie bez wątpienia nie było łatwe, ponieważ Jin Yong zawiera w swojej twórczości dużo nawiązań do kultury czy literatury Chin, a te mogą być albo niezrozumiałe, nieczytelne dla polskiego odbiorcy, albo ciężkie do oddania w przekładzie. Jak możemy przeczytać w wywiadzie z Anną Holmwood, tłumaczką Bohaterów Legendy Kondora na język angielski:
“W jego tekstach jest dużo nawiązań i rzeczy, których wręcz nie sposób oddać w pełni po angielsku, ponieważ brakuje nam wiedzy o chińskiej literaturze oraz umiejętności, by oddać całą tę historię i obyczajowość w zupełnie innym języku.”
https://www.bjreview.com/Lifestyle/201806/t20180615_800133025.html
Cixin Liu Problem trzech ciał, wyd. Dom wydawniczy Rebis 2014, tłum. Andrzej Jankowski
Problem trzech ciał otwiera cykl Wspomnienie o przeszłości Ziemi, konfundując i jednocześnie zachwycając czytelników na całym świecie. Powieść Cixina Liu doczekała się serialowej adaptacji w języku chińskim, a w 2024 roku na platformie Netflix ma ukazać się także zamerykanizowana ekranizacja.
To jedna z tych powieści, w których początkowo nie potrafimy się odnaleźć. Z czasem jednak poszczególne elementy zaczynają układać się w spójną całość, a czytelnik może zachwycić się nie tylko pomysłowością Autora w kwestii kreowania fabuły, ale też sposobem, w jaki opisuje nieraz niełatwe zagadnienia z dziedziny fizyki czy matematyki. To długa, ale bardzo ciepło przyjęta i wysoko ceniona opowieść z gatunku science fiction, w której pojawia się motyw pierwszego kontaktu z cywilizacją pozaziemską.
Tang Mei The Path to Freedom, tłum. Xueting Christine Ni
Niedługie opowiadanie chińskiej pisarki, które można znaleźć na stronie Paper Republic. Historia zaczyna się w momencie wybuchu zarazy. Główny bohater wraz z rodziną zamyka się w domu, a na zewnątrz wychodzi jedynie seniorka rodu, która z jakiegoś powodu jest w stanie przetrwać w niesprzyjających warunkach. Ciężko napisać o tym utworze coś więcej, by nie zdradzić żadnych szczegółów fabularnych, wspomnę jednak, że Autorka wplotła w swój utwór jeden z popularnych w fantastyce motywów, który ostatnio przeżywa swoisty renesans 🙂
Zhang Ran Ether, tłum. Carmen Yiling Yan, Ken Liu
Kolejne opowiadanie, które znajdziecie w angielskim przekładzie w sieci, tym razem na stronie Clarkesworld Magazine. Trochę dłuższe niż The Path to Freedom, przedstawia czytelnikowi bohatera ogarniętego marazmem, nie znajdującego w życiu żadnej radości. Pewnego dnia na swojej drodze spotyka kobietę, która kreśli palcem na jego dłoni kilka znaków. Zaintrygowany, postanawia zgłębić ich sekret, a niebawem odkrywa zupełnie nowy świat i zaczyna dostrzegać problemy trawiące jego własny. Ether to jedna z tych opowieści, które odkrywamy wraz z protagonistą. Stanowi może niezbyt subtelne nawiązanie do obecnej w niektórych krajach cenzury, ale jednocześnie prezentuje kilka ciekawych pomysłów zarówno na wprowadzenia owej cenzury, jak i jej obchodzenie.
Japonia
Sakyō Komatsu Zatonięcie Japonii, wyd. Poznańskie 1989, tłum. Mikołaj Melanowicz
Zatonięcie Japonii to powieść autorstwa jednego z ojców japońskiego sci fi, obok Kōbō Abego oraz Shin’ichiego Hoshiego, i jego prawdopodobnie najsłynniejszy tekst. Jak sugeruje tytuł, historia skupia się na niemal całkowitej zagładzie wysp japońskich, a spisana została tak drobiazgowo i z taką dbałością o naukowe detale, że wywołała panikę wśród obywateli Nipponu.
To powieść bardziej science niż fiction, przez której początek ciężko się przebić ze względu na mnóstwo informacji natury geologicznej czy geograficznej. Mniej więcej do połowy tomu nie ma też mowy o tytułowej tragedii. Autor najpierw pokazuje przesłanki oraz reakcję rządzących na informacje o nadchodzącym w przyszłości dramacie. Gdy natomiast zaczyna się piekło, szaleje ono z ogromnym rozmachem. Sakyō Komatsu nie skupia się na dramacie jednostki, on opisuje ogrom tragedii całych społeczeństw, wysp, całego narodu. Druga połowa Zatonięcia Japonii uderza z siłą gromu, a ostatnie zdania pozostawiają po sobie mocne wspomnienie.
Yōko Ogawa Podziemie pamięci, wyd. Tajfuny 2022, tłum. Anna Karpiuk
Podziemie pamięci to historia, przed której dodaniem nieco się wahałam, ostatecznie jednak uważam, że warto o niej wspomnieć. To powieść z pogranicza literatury pięknej i fantastyki. Jej akcja rozgrywa się na fikcyjnej, niedoprecyzowanej wyspie, z której co jakiś czas znikają rzeczy. Kiedy mówię “znikają”, mam na myśli: rankiem ludzie budzą się, nie pamiętając, czym jest dany przedmiot i zaczynają się go pozbywać. W społeczeństwie istnieją jednak jednostki, które pamiętają o tym, o czym inni zapomnieli. Te osoby są jednak usuwane przez policję.
Choć w ramach tego zestawienia staram się nie dzielić własnymi interpretacjami omawianych tekstów, w przypadku Podziemia pamięci wręcz nie mogę tego zrobić! Mam bowiem wrażenie, że ta książka to idealny komentarz na temat sytuacji politycznej w wielu miejscach, niezmiennie uniwersalny i dający do myślenia.
Korea Południowa
Dolki Min Nauka chodzenia, wyd. Kwiaty Orientu 2023, tłum. Łukasz Janik
Reprezentant literatury grozy z nutą gore. Główną osobą bohaterską jest kosmita, który przybył na Ziemię. Jest w stanie przybrać dowolną postać, przez co obcy jest mu koncept płci. Istota żywi się ludźmi, których wynajduje w aplikacji randkowej. Pod koniec historia nabiera ciekawego, trzymającego w napięciu twistu!
Naukę chodzenia można odczytywać nie tylko jako dyskusję wokół tego, po co nam płeć, ale też komentarz na temat relacji międzyludzkich, szczególnie tych nawiązywanych przez internet, w najróżniejszych aplikacjach. Jak wspomniał sam Autor, który ukrywa się pod pseudonimem Dolki Min, historia ta oparta jest częściowo na jego własnych doświadczeniach. Ciekawe są też dzieje tej powieści: opublikowana pierwotnie sumptem pisarza historia zwróciła uwagę tłumaczki literackiej, która zaproponowała jej wydanie anglojęzycznemu wydawcy.
Djuna Everything Good Dies Here, wyd. Yumeka 2025, tłum. Dominika Chybowska-Jang, Klaudia Ciurka
Djuna pozostaje jednym z najbardziej tajemniczych pisarzy i pisarek Korei Południowej. Nie znamy jego tożsamości, płci czy wieku, wiemy jednak, że debiutował w latach 90. XX wieku, publikując swoje opowiadania na forach internetowych. Po dziś dzień pozostaje jednym z ciekawszych twórców fantasy i science fiction w Korei Południowej. Przekłady jego dzieł na angielski zaczęły pojawiać się dopiero w 2023 roku.
Everything Good Dies Here to zbiór jego opowiadań, w którego skład wchodzą zarówno teksty indywidualne, jak i wchodzące w skład większego uniwersum Linker. W książce znajdziemy opowiadania, których akcja dzieje się na obcych planetach, ale także te bardziej przyziemne, eksplorujące za to iście fantastyczne motywy. Wampiry w epoce Joseon; film, który z wymysłu jednej osoby stał się faktycznie istniejącą produkcją – to i więcej znajdziecie właśnie w tym zbiorze. Polska premiera pod szyldem wydawnictwa Yumeka – w 2025 roku!
Teksty diaspory – fantasy
Tasha Suri Cesarstwo piasku, wyd. Fabryka Słów 2022, tłum. Piotr Kucharski
Cesarstwo piasku otwiera dylogię, której akcja rozgrywa się w świecie opartym na krajach arabskich. Główna bohaterka Mehr jest półsierotą, a w jej żyłach krąży magia odziedziczona po matce. Dla swojej młodszej siostry jest skłonna sporo poświęcić, a niebawem okaże się, że przyjdzie jej poświęcić niemało. Sporo w tej historii magii, ale też krwi, potu i łez.
Sue Lynn Tan Córka bogini księżyca, wyd. Young 2022, tłum. Anna Hikiert-Bereza
Inspirowana jednym z chińskich mitów Córka bogini księżyca również otwiera pewną dylogię. Protagonistka, której nadrzędnym celem jest ochrona matki i uwolnienie jej od więżącej ją od lat klątwy, trafia do Niebiańskiego Królestwa, gdzie poznaje młodego księcia, następcę tronu. Dziewczyna próbuje pozostać głuchą na porywy serca, choć nie zawsze się jej to udaje. Jednak obok wątków romantycznych rozwija się całkiem ciekawa, szeroko zakrojona intryga.
Rebecca F. Kuang Wojna makowa, wyd. Fabryka Słów 2020, tłum. Grzegorz Komerski
Pierwszy tom popularnej w Polsce Trylogii wojen makowych wprowadza czytelnika w świat inspirowany dawnymi Chinami, w którym żyje Rin. Na przekór oczekiwaniom krewnych, nie zamierza wychodzić za mąż: chce wyjechać z rodzinnej wioski i wyszkolić się na wojowniczkę. Historia początkowo skupia się naukach, które protagonistka przyjmuje, ale szybko skręca w kierunku tytułowego zbrojnego konfliktu. To miejscami mocna lektura – tym bardziej uderzająca, że silnie oparta na prawdziwych wydarzeniach z czasów wojny chińsko-japońskiej.
Teksty diaspory – science fiction
Xiran Jay Zhao Żelazna wdowa, wyd. We need YA 2023, tłum. Maciej Studencki
Akcja Żelaznej wdowy rozgrywa się w futurystycznym świecie wyraźnie inspirowanym dawnymi Chinami – tyle że z twistem. Ludzkość musi tam walczyć o przetrwanie, a istotnym orężem w walce z agresorami są wielkie maszyny, za których sterami zasiadają mężczyźni. U boku każdego pilota jest kobieta, konkubina, mająca stanowić dla niego źródło dodatkowej mocy. Jedną z tych konkubin zostaje główna bohaterka powieści, Zetian. Nie zamierza ona jednak biernie przyglądać się sytuacji, w której środek trafiła. Stawia czynny opór oczekiwaniom i konwenansom. W tej historii wyraźnie pobrzmiewają echa takich anime jak Neon Genesis Evangelion, Darling in the Franxx czy Attack on Titan.
Kazuo Ishiguro Klara i słońce, wyd. Albatros 2021, tłum. Andrzej Szulc
Pierwsza powieść Ishiguro po tym, jak otrzymał literackiego Nobla, skupia się na androidce imieniem Klara, która zostaje kupiona, by być towarzyszką, przyjaciółką nastoletniej dziewczynki mającej problemy z nawiązywaniem relacji z rówieśnikami. Jest to historia bardzo przyziemna, w której obecność zaawansowanych technologicznie androidów wydaje się jedyną oznaką, że mamy do czynienia z science fiction. Klara i słońce to powieść ciepła, przyjemna w odbiorze i relaksująca, choć jej zakończenie wprowadza nieoczekiwany zwrot akcji.
Yoonha Lee Smocza perła, wyd. Galeria Książki 2019, tłum. Agnieszka Fulińska, Aleksandra Klęczar
Smocza perła to historia kierowana do młodszych czytelników, stanowiąca element cyklu Rick Riodran przedstawia. Jej główna bohaterka wywodzi się z rasy lisich demonów i potrafi przyjmować postać zwierzęcia, choć matka zabrania jej to robić. Nastolatka udaje się w międzyplanetarną podróż, by odnaleźć nie tylko brata, który ponoć zdezerterował z armii, ale też tytułową smoczą perłę. Choć jest to powieść kierowana do młodzieży, także starsi czytelnicy powinni znaleźć w niej coś dla siebie: czy to angażującą akcję, czy nawiązania do koreańskiej mitologii.
Yoonha Lee Gambit lisa, wyd. Mag 2023, tłum. Wojciech Szypuła
Reprezentant militarnego science fiction, w którym dzieje się dużo i szeroko, a informacje o świecie przedstawionym dostarczane są bardzo skąpo. Akcja powieści rozpoczyna się w trakcie pewnego natarcia, w którym udział bierze główna bohaterka Gambitu lisa. To historia o ogromnym rozmachu, wrzucająca czytelnika do wykreowanego niemal od podstaw uniwersum, pełnego nazw własnych, futurystycznych technologii i maszyn. Poziom wejścia raczej wysoki, ale myślę, że warto próbować.
O tych i innych książkach posłuchasz też na naszym kanale Youtube!
